Leonardo da Vinci - człowiek legenda

Leonardo da Vinci urodził się 15 kwietnia 1452 roku, jako nieślubne dziecko notariusza Piotra z miasteczka Vinci, leżącego niedaleko Florencji we Włoszech i wiejskiej dziewczyny o imieniu Caterina/ Catarina (Katarzyna). Można powiedzieć, że Leonardo nie miał nazwiska, bowiem „da Vinci” oznacza „z miasta Vinci”. Było to typowe dla tamtych czasów. Pełne imię twórcy brzmiało – Leonardo di ser Piero da Vinci – co oznaczało „Leonardo syn Piotra z miasta Vinci”.

 

Od najmłodszych lat Leonardo zachwycał nieprzeciętną inteligencją i niezwykłą ciekawością otaczającego go świata. Był typowym przedstawicielem epoki Renesansu, przejawiającym niezliczone talenty, ciągle zadającym sobie pytania i szukającym na nie odpowiedzi. Jako nieślubne dziecko niestety nigdy nie chodził do szkoły, nad czym mocno ubolewał. Brak typowego wykształcenia potwierdza fakt nieskorygowanej leworęczności.  

Leonardo był samoukiem. W ciągu kilku miesięcy zgłębił wiedzę z zakresu arytmetyki. Uwielbiając słuchać dźwięków lutni postanowił nauczyć  się na niej grać i już wkrótce potrafił wydobyć z niej najpiękniejsze tony, świetnie przy tym śpiewając. W każdej wolnej chwili oddawał się rzeźbieniu i rysowaniu. Ojciec, widząc zdolności syna, wziął kilka rysunków Leonarda i zaniósł je do przyjaciela rodziny, Andrzeja Verrocchia, prowadzącego pracownię malarską. Ojciec Leonarda chciał się dowiedzieć czy syn, poświęcając się sztuce, będzie w stanie coś osiągnąć. Verrocchia był absolutnie zachwycony zaprezentowanymi szkicami młodego Leonarda.

 

Leonardo da Vinci wstąpił do pracowni Verrocchia ok. 1466 roku. Kilka lat później, w 1472 roku, bogatszy o nowe umiejętności, został wpisany do korporacji malarzy, zdobywając tym samym konkretny zawód.

 

Leonardo malował z ogromną precyzją i zamiłowaniem. Malował najczęściej z natury, mając przy tym znakomitą pamięć. Jeśli jakaś postać czy twarz go zachwyciła, potrafił chodzić za nią cały dzień , żeby potem sportretować z najdrobniejszymi szczegółami. Doskonale operował światłocieniem. Dla stworzenia idealnego obrazu potrafił  przygotować model z gliny, który następnie pokrywał mokrymi kawałkami namoczonych tkanin, również usztywnionych w glinie, by potem z takim trudem ułożone fałdy namalować na płótnie, wydobywając tysiące różnych odcieni.

 

Ukochane malarstwo przyniosło Leonardowi da Vinci największą sławę. Tak wspaniałe prace jak Mona Lisa i Ostatnia Wieczerza, to jedne z najznamienitszych prac mistrza, znane i cenione zarówno za jego życia, jak i przez kolejne pokolenia.

 

Mona Lisa powstała w latach 1503-1506. Aktualnie jest własnością Francji i można ją oglądać w paryskim Luwrze. Z portretem tym wiąże się pewna zagadka – kto został uwieńczony na tym malowidle? Większość znawców sztuki i wybitnych ekspertów twierdzi, że na obrazie jest widoczna żona Francesca Giocondo (stąd inna nazwa La Gioconda) – Lisa Gherardino. Podobno to Francesco zamówił u mistrza portret żony. Leonardo tworzył go jednak bardzo powoli i Francesco odmówił zapłaty. W rezultacie Leonardo nigdy nie przekazał ukończonego portretu swojemu zleceniodawcy i zabrał go ze sobą do Francji.

 

Tę wersję potwierdzają słowa spisane przez Giorgio Vasariego, pierwszego biografa Leonarda da Vinci, w jego słynnych „Żywotach najsławniejszych malarzy, rzeźbiarzy i architektów”. Poza wskazaniem zleceniodawcy, Giorgio Vasari bardzo dokładnie opisuje w jaki sposób Leonardo prowadził prace na Mona Lisą. Podobno w czasie, gdy Lisa Gherardino pozowała zawsze ktoś musiał grać i śpiewać, aby kobieta miała dobry nastrój. Leonardo sprowadzał wręcz błaznów, aby ją rozśmieszali. Niestety niektóre fakty z życia Leonardo da Vinci spisane przez Giorgio Vasariego, jak dowodzą liczne badania, mocno mijają się z prawdą, stąd pojawiają się wątpliwości również wobec tej historii.

Zostało wysuniętych wiele hipotez dotyczących Mony Lisy, również taka, jakoby sam Leonardo użyczył swojego wizerunku tajemniczej Mona Lisie. A co tak naprawdę skrywa tajemniczy uśmiech Mona Lisy… to wie tylko jej genialny twórca.

 

Wspomniana Ostatnia Wieczerza, to z kolei wybitne malowidło ścienne Leonarda da Vinci, które zdobi refektarz kościoła Matki Boskiej Łaskawej w Mediolanie (Santa Maria delle Grazie). Fresk powstał na zlecenie księcia Mediolanu, Ludovico Sforzy, który obejmując władzę w 1493 roku postanowił sprowadzić Leonardo do Mediolanu. Dzieło zostało stworzone w latach 1495 – 1498. Przedstawia moment ostatniej wieczerzy, w którym Jezus Chrystus ujawnia, że jeden z apostołów go zdradzi. Leonardo wyobraził sobie zdziwienie uczniów, które musiało być widoczne na ich twarzach na wieść o czymś tak nieprawdopodobnym. Giorgio Vasari na kartach swojej biografii Leonarda da Vinci napisał, że mistrz namalował twarze wszystkich apostołów, poza twarzami Judasza i Jezusa, ponieważ tych dwóch twarzy nie potrafił sobie wyobrazić. Postać Jezusa wydawała się dla niego zbyt niebiańska, aby mógł tu na ziemi znaleźć godny odpowiednik. Judasz, jako zdrajca również przysparzał mu trosk. Nie wiedział jak namalować zdrajcę Chrystusa.

Z malowaniem „Ostatniej Wieczerzy” wiąże się pewna historia. Przeor zakonu, dla którego Leonardo tworzył malowidło, miał mu za złe, że Leonardo całymi dniami siedzi i rozmyśla zamiast malować. Przeor poskarżył się nawet księciu, by ten upomniał Leonarda. A Leonardo odpowiedział tylko,  żeby lepiej przeor go nie denerwował, bo to jego oblicze wykorzysta malując postać Judasza.

 

Niestety czas bardzo mocno nadwyrężył to ścienne arcydzieło. Już w 1517 roku doszło do dużego zniszczenia fresku na skutek wilgoci. „Ostatnia wieczerza” była już wielokrotnie odnawiana. Szacuje się, że jej renowacja trwała pięciokrotnie dłużej niż pierwotne malowanie. Z całą pewnością warto odwiedzić Mediolan i na własne oczy zobaczyć to ogromnych rozmiarów dzieło (460 cm x 880 cm), póki jeszcze jest to możliwe…

 

W Polsce szczególnie znane i lubiane jest inne dzieło Leonarda da Vinci – Dama z gronostajem (Dama z łasiczką), stworzone ok. 1489-1490 roku.  To jedyne płótno mistrza znajdujące się w Polsce. Książę Adam Jerzy Czartoryski w 1800 zakupił dzieło w prezencie dla swojej matki Izabeli. Portretowaną kobietą była Cecylia Gallerani, kochanka księcia Ludovico Sforzy. Zwierzątko, które pojawiło się na obrazie, w momencie zakupu dzieła przez Czartoryskich uważane było jedynie za miły dla oka element dekoracyjny, nie wiedziano wówczas, że jego obecność ma ogromne znaczenie symboliczne. Dopiero zakrojone na szeroką skalę prace badawcze w XX wieku pozwoliły na pełną interpretację portretu.

 

Zwierzątko, które kobieta trzyma w ramionach to gronostaj, wcześniej nazywane również łasiczką lub fretką. Z greckiego nazwa zwierzęcia „galée” zawierała się w nazwisku sportretowanej kobiety – Gallerani. Zwierzę jest także w pewien sposób symbolem kochanka kobiety – Ludovico Sforzy, który był nazywany  „Ermellino”, co znaczyło „Gronostaj”. Warto bowiem wiedzieć, ze Ludovico Sforza był kawalerem Orderu Gronostaja, którego używał jako swojego symbolu.

Leonardo da Vinci nie mógł sportretować zakochanej pary w objęciach, ponieważ w owym czasie był już organizowany przyszły ślub Ludovico Sforzy z Beatrice d’Este. Musiał zatem posłużyć się symbolem. Łasiczka spełniła jeszcze jedną rolę, zasłoniła brzuch brzemiennej Cecylii, która w swoim łonie nosiła syna Ludovico – Cesare. Sama łasiczka była wówczas również traktowana jaka alegoria macierzyństwa. Ta wielowymiarowość dzieła jest nie do przecenienia i świadczy o olbrzymim talencie twórcy.

W 1992 roku doszło do ciekawego odkrycia. Wnikliwe badania radiograficzne przeprowadzone w waszyngtońskim laboratorium wykazały, że dzieło nie zostało dokończone przez samego Leonardo. Pierwotne tło obrazu było niebiesko – szare. Najwidoczniej współcześni mistrzowi uznali, że takie tło nie prezentuje się najlepiej, być może jest niedokończone lub sprawia tylko takie wrażenie i postanowili zamalować je na czarno.

 

Ogromne znaczenie dla historii sztuki ma również szkic „Człowiek witruwiański”, prezentujący postać nagiego mężczyzny w dwóch pozach, wpisanego jednocześnie w okrąg i kwadrat. Rysunek do tego stopnia kojarzy się z Leonardem da Vinci, że tylko nieliczni spytani o pierwszego twórcę człowieka witruwiańskiego, będą w stanie udzielić zgodnej z prawdą odpowiedzi. To nie Leonardo jako pierwszy studiował doskonałe proporcje ludzkiego ciała i wpisał je w te dwie figury geometryczne. Uczynił to Witruwiusz (Marcus Vitruvius Pollio), rzymski inżynier i architekt żyjący w I wieku p.n.e. Może i Leonardo nie jest pierwszym rysownikiem człowieka witruwiańskiego, ale z całą pewnością to dzięki niemu szkic ten został rozsławiony.

 

Malarstwo było dla Leonarda da Vinci bez wątpienia najdoskonalszą ze sztuk. Na tym tle urósł między innymi konflikt z Michałem Aniołem, który ponad malarstwo stawiał rzeźbę, traktowaną przez da Vinci mocno lekceważąco. Obaj twórcy bardzo ze sobą konkurowali. Wielokrotnie dochodziło między nimi do ostrej wymiany zdań.

Zarówno Leonardo da Vinci, jak i młodszy Michał Anioł, onieśmielają po dziś dzień swoją absolutną wszechstronnością. Tak genialne umysły i mocne charaktery nie mogły przechodzić obok siebie obojętnie. Wypada tylko pozazdrościć ludziom epoki Renesansu, że mieli niewątpliwy zaszczyt żyć w tych samych czasach co obaj mistrzowie.

 

Leonardo poza oddawaniem się swojemu ukochanemu malarstwu, był również doskonałym inżynierem i wynalazcą. Stworzył wiele projektów wyprzedzających swoją epokę o setki lat. Zaprojektował między innymi helikopter czy czołg strzelający małymi kamieniami, poruszający się dzięki wałowi korbowemu napędzanemu przez siłę dwóch mężczyzn. Przyczynił się do rozwoju mechaniki i hydrodynamiki. Prowadził prace nad stworzeniem maszyny do wydobywania wód podziemnych. Uwielbiał wodę i wszystko co z nią związane.

Nie do przecenienia jest wkład Leonarda da Vinci w rozwój botaniki i anatomii. Zachowało się setki stron szkiców roślin i ciała człowieka. Był bacznym obserwatorem przyrody i zachodzących w niej zjawisk. Robił między innymi woskowe odlewy liści, jako pierwszy przestudiował systemy ulistnienia roślin. Tworzone szkice roślin i kwiatów często wykorzystywał potem przy tworzeniu obrazów. Na przykład „Studium Lilii” zostało wykonane dla obrazu „Zwiastowanie”. Na stronach jego notatek odnajdziemy również liczne szkice zwierząt, głównie koni, które uwielbiał. Przedstawiał je w różnych pozycjach, podkreślając ich wspaniałe mięśnie i zachwycającą sylwetkę.

Zainteresowanie Leonarda anatomią człowieka miało bezpośredni związek z jego pasją malarską. Z całych sił dążył do jak najwierniejszego przedstawienia ludzkich mięśni, ścięgien czy żył. Studiował proporcje ciała ludzkiego, o czym świadczy wspomniany szkic „Człowieka witruwiańskiego”. Nad wyraz interesował się również poznaniem organów wewnętrznych człowieka. Przeprowadził z tego powodu niezliczone sekcje zwłok, które pozwoliły mu zdobyć odpowiednią wiedzę w tym zakresie.

Swoją wiedzę pogłębiał przeprowadzając również sekcje zwierząt. Na przykład badania serc byków pozwoliły mu na wnikliwe poznanie układu krwionośnego.

Szczególne znaczenie przywiązywał do poznania tajników ludzkiego życia. Jest autorem niesamowicie dokładnego szkicu płodu w ciele matki. Nikt wcześniej nie dokonał tak wnikliwych badań w tym zakresie. Do sporządzenia rysunku nie wykonał sekcji zwłok ciężarnej kobiety, co byłoby przerażające. Posłużył się swoją wiedzą zdobytą przy cielnej krowie. Wykonał również szkice układu kostnego i mięśniowego człowieka. Stworzył odlewy komór serca i mózgu. Kosztowało go to wiele trudu. Wielokrotnie musiał nauczyć się przełamywania barier i zwalczania zahamowań przy przeprowadzaniu sekcji zwłok. Wiedza anatomiczna jaką posiadł Leonardo da Vinci  w tamtych czasach zachwyca do dziś. Niewielu współczesnych mu badaczy i naukowców prezentowało zbliżony poziom.

 

Leonardo da Vinci zmarł w wieku 67 lat w dniu 2 maja 1519 roku w swojej sypialni w posiadłości Cloux w Amboise, gdzie  przybył na zaproszenie króla Franciszka I. Georgio Vasari w swoim dziele „Żywoty najsławniejszych malarzy, rzeźbiarzy i architektów” napisał, iż w chwili śmierci towarzyszył mu król, czemu niestety zaprzeczają inne znane fakty. Król Franciszek następnego dnia wydał bowiem edykt w Saint-Germain, dokąd podróż trwała około 3 dni. Najprawdopodobniej Vasari wspomniał o królu towarzyszącym Leonardowi przy łożu śmierci tylko ze słyszenia, nie mając na to niezbitych dowodów.

W maju został przeprowadzony szybki pochówek. Pogrzeb z pełnymi honorami odbył się dopiero 12 sierpnia. Leonardo życzył sobie, aby został pochowany w kościele kolegialnym Saint Florentin w zamku Amboise i aby w ostatniej drodze towarzyszyło mu sześćdziesięciu biedaków trzymających świece, za co mieli później otrzymać wynagrodzenie.

 

Niestety kościół Saint Florentin, na skutek zniszczeń dokonanych w czasie rewolucji francuskiej, w 1802 roku został zburzony. Porozrzucane kości podobno pozbierał kościelny ogrodnik Goujon i zakopał w jednym miejscu. W 1893 roku Arsene Houssaye, znany poeta i leonardysta, postanowił przekopać cały teren dawnego kościoła. Odnalazł prawie cały szkielet wraz czaszką oraz kawałki płyty z grobowca Leonrada, urwane litery: EO … DUS … VINC. Uznano, że to szczątki Leonardo da Vinci i pochowano je w kaplicy świętego Huberta na terenie Zamku w Amboise we Francji.

 

To absolutnie niezwykłe, że jeden człowiek był w stanie posiąść wiedzę w tak wielu dziedzinach. Warto podkreślić, że Leonardo da Vinci nie posiadał wykształcenia akademickiego, w czym przeszkodziło mu pochodzenie. Leonardo był niesamowicie genialnym samoukiem i z całą pewnością najwybitniejszym przedstawicielem doby Renesansu. Swoim pasjonującym życiorysem mógłby bez trudu obdarować setki osób.

 

Zespół Bellitudo, 2016-03-14